Geodezija je, po definiciji naučna disciplina koje se bavi mjerenjem, analizom i prikazivanjem površine Zemlje. Pored toga, geodezija mjeri i prikazuje gravitaciono polje Zemlje i geodinamičke pojave, poput pomjeranja polova, plime i oseke, gibanja zemljine kore i slično.
Riječ geodezija izvedena je iz grčkih riječi „geo“ što znači „zemlja“ i „deo“, što znači „dijeliti“.
Jedna je od najstarijih nauka zahvaljujući kojoj smo saznali mnogo toga o planeti na kojoj živimo – od njene površine, izgleda i slično. Zahvaljujući geodeziji dobili smo karte i mape koje nam pomažu da se snađemo na nekom prostoru, odredimo smjer i vrijeme putovanja od tačke A do tačke B na Zemljinoj kugli i slično.
Osim toga, pomogla je razvoju drugih naučnih disciplina, te odigrala ključnu ulogu u kartografiji, građevinarstvu, upravljanju resursima, navigaciji itd.
Danas je nezamislivo baviti se bilo kakvim infrastrukturnim projektom bez geodezijskih podataka. Osobe koje se profesionalno bave geodezijom su inženjeri geodezije i geometri.
Istorija
Vjeruje se da je Egipat kolijevka geodezije. Naime, stari Egipćani su bili među prvim narodima koji su se bavili mjerenjem zemljišta iz potpuno praktičnih razloga – kako bi nakon svake poplave rijeke Nil obnovili polja i došli do najboljeg rješenja kako da zaštite svoje poljoprivredne kulture od vode. Prvi sistemi navodnjavanja nastali su upravo u drevnom Egiptu, a geodezijom su se bavili i Vavilonci, Asirci i Grci.
Starogrčki matematičar, geograf i putopisac Eartosten, između ostalog se bavio usavršavanjem tehnika mjerenja prečnika Zemlje, te bitno doprinio razvoju geodezije.
Ova nauka procvat je doživjela tokom renesanse, a njene metode za svoja istraživanja koristili su i Galileo Galilej (Galileo Galilei), Tiho Brahe (Tycho Brahe), Johan Kepler (Johannes Kepler) i drugi.
Od 18. i 19. vijeka ova nauka postala je ključna za geografska istraživanja i kartografiju. Njemački matematičar Karl Fridrih Gaus (Johann Carl Friedrich Gauß) je 1809. godine razvio metodu za precizno mjerenje površine Zemlje. To je omogućilo pravljenje tačnih karata i računanje geodetskih mreža koje se i danas koriste.
Osnovna podjela geodezije
Geodezija se po svom karakteru dijeli na višu i nižu. Viša geodezija se bavi izračunavanjem oblika i dimenzija Zemlje kao nebeskog tijela uzimajući u obzir zakrivljenost površine prilikom izračunavanja geodetskih mreža. Danas se pomoću satelita uspostavlja veza između geodetskih mreža raznih država i kontinenata, kako bi se došlo do jedinstvene geodetske mreže.
Niža geodezija se bavi mjerenjem zemljišta na osnovu koga se dolazi do numeričkih podataka, odnosno situacionih planova. Ova grana geodezije ima široku primjenu u građevinarstvu, industriji, urbanizmu, poljoprivredi, hidrotehnici, ali i ekonomiji, finansijama i oblastima državne administracije, prava i slično. Niža geodezija daje podatke koji su korisni za skoro sve ljudske djelatnosti.
Osnovne metode i koncepti geodezije
Geodezija ima nekoliko osnovnih ideja, metoda i koncepata na kojima počiva.
Geodetske mreže
Glavna ideja geodezije jeste stvaranje geodetskih mreža. Riječ je o sistemima tačaka na planeti Zemlji koje su međusobno povezane određenim matematičkim odnosima. One omogućavaju precizno mjerenje udaljenosti, visine i vektora (azimuta, polumjera).
Za mjerenje geodetskih veličina se koriste različiti instrumenti, poput teodolita, pantljike, daljinomjera, distomata, nivelira, tahimetra, geodetskog stola, kipregla i drugih. U posljednje vrijeme koriste se GPS uređaji i laserski skeneri visoke preciznosti.
Ova naučna disciplina se bavi vertikalnim položajem (visinom), horizontalnim položajem (dužinom i širinom) i orijentacijom. Zahvaljujući ovim komponentama nastaju trodimenzionalni geodetski modeli.
Da bi se mogla uraditi poređenja i kombinovana mjerenja na globalnom planu koriste se referentni sistemi, poput geodetskog datumskog sistema i koordinatnog sistema.
Instrumenti koji se koriste u geodeziji
Tokom vijekova u geodeziji su se koristili različiti instrumenti za mjerenje i izračunavanje površina. Od najprostijih kojima su se služili drevni Egipćani i Grci, do visokotehnoloških koji su danas u primjeni.
Nabrojaćemo samo neke od njih i objasniti čemu služe kako bi vam približili kakve su sve mogućnosti primjene geodezije, tj. čemu je sve ova nauka doprinijela.
Teodolit je instrument za mjerenje horizontalnih i vertikalnih uglova. Za neposredno mjerenje dužina koristi se pantljika, a za posredno (indirektno) mjerenje daljinomjer.
Za mjerenje dužina koristi se distomat, a za mjerenje visinskih razlika nivelir. Da bi se snimili detalji i obilježile značajne tačke koriste se prizma i tahimetar. Instrument za mjerenje i izračunavanje svih geodetskih podataka zove se totalna stanica. Za registraciju nivoa površine mora koristi se mareograf, a za topografsko snimanje kipregl.
Primjena
Kao što smo ranije spomenuli, geodezija ima izuzetno široku primjenu u modernom svijetu. Ova nauka igra ključnu ulogu u građevinarstvu. Važna je prilikom planiranja i izgradnje infrastrukturnih projekata, poput zgrada, puteva, tunela i slično. Zahvaljujući preciznim mjerenjima ovi građevinski projekti su bezbjedni za upotrebu.
Bez geodezije ne bi bilo ni kartografije. Zahvaljujući podacima do kojih su došli geodeti danas imamo karte i mape koje se koriste u navigaciji, urbanizmu i raznim drugim djelatnostima.
Da se geodezija kao naučna disciplina nije razvija ne bismo imali navigaciju, tj. globalni pozicioni sistem (GPS) bez koga je danas nezamislivo funkcionisanje saobraćaja, logistike i slično.
Zahvaljujući geodeziji razvila se i geofizika, jer zaključci do kojih su došli geodeti danas pomažu da se prate promjene u Zemljinoj kori, poput seizmičkih aktivnosti, pomjeranja tektonskih ploča, podizanja ili spuštanja površine itd.
Ova nauka doprinijela je i razvoju komunikacionih satelita jer se njene metode koriste za mjerenje i praćenje položaja satelita i drugih nebeskih tijela.
Značajnu ulogu igra u proučavanju vodenih površina, poput praćena promjena u nivou mora, ali i u meteorološkim mjerenjima zahvaljujući kojima se prate različite vremenske prilike i mogu predvidjeti određene nepogode, izračunati njihov intenzitet i slično.
Da li je geodezija isplativo zanimanje?
Ako vas je geodezija zainteresovala kao nauka i ako ste svjesni mogućnosti njene primjene u raznim oblastima, svakako ima smisla da se profesionalno bavite poslom geometra ili geodete. Pri tome treba razlikovati ova dva zanimanja. Geometar se bavi teorijskim aspektom geodezije, dok se geodeta bavi praktičnim mjerenjima.
Kada su u pitanju visokoškolske ustanove, geologija može da bude smjer u sklopu Prirodno-matematičkog fakulteta, ali i da se studira na Rudarskom, Građevinskom ili Arhitektonskom fakultetu u zavisnosti od organizacije univerziteta kome pripada.
S obzirom na široku primjenu geologije u raznim oblastima, inženjer geodezije ne bi trebalo da ima problem sa pronalaskom posla. Svaka građevinska firma trebalo da pored građevinaca i arhitekata, ima inženjera geodezije, a zaposlenje može da se nađe i drugim sektorima.
Reference
- https://oceanservice.noaa.gov/facts/geodesy.html
- https://www.lemax.hr/hr/vazno_je_znati/stojegeodezija.aspx
